NLNicolas Bourgeois en Wido Bourel in het Olmkasteel in Hazebroek
Nicolas Bourgeois was tijdens het interbellum en de oorlogsjaren één van de belangrijkste figuren uit het Frans-Vlaamse regionalisme. Wido Bourel had in zijn jeugd verschillende gesprekken met hem en schreef die nu neer in een nieuwe boek.
Wido Bourel maakte zich vroeger al verdienstelijk met meerdere publicaties over Frans-Vlaanderen. Zijn nieuwste boek, met de suggestieve ondertitel Confidenties in het Olmkasteel, de woning in Hazebroek waar Nicolas Bourgeois (1896-1982) de laatste jaren van zijn leven verbleef, bevat enkele gesprekken met deze Frans-Vlaamse voorman. Die draaiden uiteraard voor het grootste deel rond deze figuur zelf, maar deels ook rond Jean-Marie Gantois. Beiden heb ik een keer ontmoet en de herinnering die ik hieraan bewaar, blijft levendig. Mijn interesse om dit boek te lezen was dus groot.
Nicolas Bourgeois (1896-1982)De letterlijke en vertaalde weergave van de gesprekken leest niet vlot. De steeds weer herhaalde aanspreektitels “Nicolaas” en “jongeman” zijn zelfs irritant. Het is eveneens een minpunt dat de auteur de data van zijn gesprekken niet heeft genoteerd. Toch werd heel wat informatie opgetekend en weefde Bourel een chronologische draad door de gesprekken. Die belichten diverse aspecten van het leven van Bourgeois vanaf het einde van de negentiende eeuw tot aan zijn dood in 1982. Zo komen o.a. zijn geboorte in Rijsel aan bod en de militaire carrière van zijn vader die de familie in Parijs bracht; de Eerste Wereldoorlog en zijn studies aan de eliteschool École Normale Supérieure, met inherent hieraan het netwerk dat hij uitbouwde; zijn eerste publicaties; zijn beroepsactiviteiten op het secretariaat van het voorzitterschap van de stad Parijs; federalisme en regionalisme na de Eerste Wereldoorlog; kennissen en vrienden, waaronder vooral Jean-Marie Gantois; het Vlaams Verbond van Frankrijk (V.V.F.); de jaren dertig; de Tweede Wereldoorlog en de beschuldigingen van collaboratie; en tot slot, overpeinzingen voor de toekomst…
Ieder hoofdstuk wordt voorafgegaan door een rubriek onder de titel “De tijd van toen”, waarin een aantal feiten worden aangehaald uit de behandelde periode. De keuze van die feiten is subjectief en onvolledig, maar allicht het resultaat van items die tijdens de gesprekken aan bod kwamen.
Geen wetenschappelijke biografie
Wie was Nicolas Bourgeois? Eerlijk gezegd, na lectuur van het boek is het me nog altijd niet duidelijk. In een van de gesprekken zegt Bourgeois zelf: “Ik ben geen exhibitionist. En het ligt niet in de natuur van de Vlaming om zich bloot te geven”. Door de onzorgvuldige manier waarmee hij met zijn archief omging, het maximaal gebruik maken van schuilnamen die hij vergat of niet prijs wilde geven enz., heeft Bourgeois het toekomstige historici niet gemakkelijk gemaakt. We mogen daarom Wido Bourel dankbaar zijn dat hij de confidenties die hij in het Olmkasteel te horen kreeg te boek stelde. De auteur had zeker niet de bedoeling om een wetenschappelijke biografie te schrijven, maar de gesprekken kunnen hiervoor de basis vormen.
Er valt geen enkel woord van kritiek te onderkennen aan het adres van Jean-Marie Gantois
Laat me toch enkele overpeinzingen maken na lectuur van het boek:
– Nicolas Bourgeois blijft voor mij op de eerste plaats een zeer scherpe intellectueel en publicist naar Frans model. Zijn historische “inzichten” zijn soms gekleurd en niet altijd correct. Zijn afkomst heeft hem in staat gesteld op een hoog en elitair niveau onderwijs te volgen. Daar heeft hij een netwerk opgebouwd waar hij gretig gebruik van maakte, ook in benarde omstandigheden (zoals de beschuldiging van collaboratie);
– zijn afkomst en zijn huwelijk hebben Bourgeois materiële rijkdom verschaft, waardoor hij zich als publicist vrij kon uitleven;
– ik heb vragen bij zijn voeling met het gewone volk, superieur als hij zich als zelfverklaarde heiden voelde. Zijn Vlaams c.q. Nederlands, pas aangeleerd in 1940, waren niet goed. Zijn empathie met minder geprivilegieerde mede-beklaagden op het proces, was zeer matig;
– door het overmatig gebruik van schuilnamen kan je steeds weer op het verkeerde been worden gezet. Hij heeft er ook zijn hachje mee gered;
– er valt geen enkel woord van kritiek te onderkennen aan het adres van Jean-Marie Gantois en het Vlaams Verbond van Frankrijk. Die andere regionalistische groepering, het Comité Flamand de France, net als haar voorzitter Camille Looten, wordt maar één keer vermeld en belachelijk gemaakt;
– of zijn regionalistische en federalistische ideeën, die hij haalde uit de lectuur van Charles Brun, Pierre-Joseph Proudhon e.a., altijd strookten met de Vlaamse canon van het V.V.F. lijkt me niet helemaal zeker…
Dit zijn uiteraard persoonlijke overpeinzingen en ze doen niets af van de waarde van het boek. Integendeel, dat een publicatie dergelijke kritische overwegingen oproept, bewijst alleen maar haar nut.
Wat me uiteindelijk het meest heeft getroffen zijn de “Overpeinzingen voor de 21ste
eeuw”. Nicolas Bourgeois, overleden in 1982, sprak hierin profetische woorden over de Europese grenzen, de migratieproblematiek, de problemen rond het milieu, de overbevolking enz. Een verrassend slot aan een nuttig werk.
Wido BOUREL, Nicolas Bourgeois en Frans-Vlaanderen.Confidenties in het Olmkasteel, uitgeverij iD, Bouwel, 2020, 185 p.
nl
